Alfabet voor Borstvoeding

Bakerpraatjes

Van bruin bier, venkel, cashewnoten en karwij wordt beweerd dat ze de borstvoeding stimuleren. Ook anijszaad zou goed zijn voor borstvoeding, vandaar de traditie om beschuit met muisjes uit te delen: de muisjes zijn anijszaadjes met een laagje glazuur. Het zijn huismiddeltjes die al jarenlang in zwang zijn. Het effect is nooit wetenschappelijk aangetoond. Overigens is van venkel niet aangetoond dat het onschadelijk is, wees er dus voorzichtig mee. Hetzelfde geldt natuurlijk voor bier. Goed, vaak en lang genoeg aanleggen, is nog altijd de beste basis voor een goede melkproductie.

Bijvoeden:

Beide borsten

Probeer in het begin beide borsten te geven. Hierdoor wordt de melkproductie goed gestimuleerd. Zorg dat de eerste borst soepel gedronken wordt voordat je de tweede borst aanbiedt. Houdt er rekening mee dat de borst nooit “leeg” is, maar observeer of je baby nog effectief drinkt en wissel van borst als dit niet meer het geval is.

Wanneer je merkt dat je te veel melk hebt, schakel dan over op één borst per voeding. Je baby geeft zelf aan of hij genoeg gedronken heeft. Hij zal stoppen met zuigen, in slaap vallen of zijn hoofdje afwenden. Zodra het genormaliseerd is, kun je weer beide borsten geven.

Kopje

Wanneer in de eerste week bijvoeding moet worden gegeven, is het veiliger het risico van zuigverwarring te vermijden door de voeding met een kopje te geven. De baby zit rechtop bij moeder op schoot. Het is handig de maaiende handjes van de baby even in een omslagdoek te doen. Een kopje, een plastic medicijnbekertje of speciaal cupje wordt tegen de onderlip van de baby gezet, waarbij het kopje de mondhoeken raakt. Het kopje moet halfvol zijn en wordt zo gekanteld dat de voeding de onderlip raakt. De baby zal hierop reageren door de voeding uit het kopje te likken of zuigen. De baby bepaalt het tempo.

Bewaren van moedermelk

Moedermelk is in de koelkast (achterin) maximaal 5 dagen houdbaar. In het vriesvakje maximaal 2 weken en in een drie sterren-vriezer van –18 °C maximaal 6 maanden. Moedermelk verwarm je in een flessenwarmer of  “au bain-marie”.

De melk in de magnetron opwarmen is ook een mogelijkheid, maar verdient niet de voorkeur, omdat er bij opwarming in de magnetron levende cellen en beschermende afweerstoffen in de moedermelk verloren gaan. Het beste kun je de melk 7 seconden opwarmen, de melk in fles even rondwalsen, opnieuw 7 seconden verwarmen, etc., tot de melk de gewenste – handwarme – temperatuur heeft bereikt.

Vers gekolfde melk hoeft overigens niet warm gemaakt te worden, de melk die rechtstreeks uit de borsten komt is namelijk lauw.

Voedingsspuitje

Een andere manier om bij te voeden is door middel door het voedingsspuitje.
Laat de baby voor je het spuitje aanbiedt eerst even op de wijsvinger zuigen zodat de baby net als bij de borst eerst even moet zuigen voordat de melk komt. De meeste baby`s drinken het spuitje zelf leeg zonder dat het spuitje ingedrukt hoeft te worden,

Bij een gezonde baby met een goed gewicht is bijvoeden in principe niet nodig. Samen met de verloskundige houdt de kraamverzorgende de vochtbalans van de baby goed in de gaten en indien nodig wordt het advies gegeven om bij te voeden.

Clusteren

In de ochtend- of avonduren wil je kind misschien vier, vijf keer kort na elkaar aan de borst. Dat betekent niet dat je onvoldoende melk hebt en zeker niet dat je moet gaan bijvoeden. Met dat “clusteren” regelt de baby een lekker vette maaltijd voor zichzelf. Dat werkt zo: als je een tijdje niet gevoed hebt, zijn je borsten vol met minder vette “opslagmelk”. Is er amper reserve in de borst, dan maak je ter plekke vette melk aan. Hier put de baby reserves uit om vervolgens een paar uur door te slapen.

Colostrum

De eerste moedermelk die gedronken wordt heet colostrum, deze fase duurt enkele dagen. Colostrum bevat belangrijke afweerstoffen die de baby nodig heeft na de passage door het baringskanaal, waar hij met pathogene bacteriën in aanraking is gekomen. Colostrum zorgt voor een beschermend laagje over de darmwand (coating), daarnaast heeft colostrum ook een laxerende werking, waardoor de baby sneller ontlasting produceert.

Hongersignalen

De eerste dagen na de geboorte zal je vooral zien dat je baby hapbewegingen maakt, je baby gaat smakken of zoekt naar zijn handjes. Pasgeborenen hebben hun oogjes nog dicht en zullen niet gauw gaan huilen. Het zijn dus piepkleine signalen. Houd daarom je baby in het begin bij jou op de kamer, anders mis je die hongersignalen.

Hoe sneller je je baby aanlegt, hoe beter de reflexen werken en hoe makkelijker het zal gaan. Na een dag of vier zal je baby voor elke voeding steeds vaker uit zichzelf wakker worden. Sommige baby’s zullen op hun knuistjes gaan sabbelen, maar er zijn er ook bij die meteen een enorme keel opzetten. Baby’s verschillen in hun natuur: sommige baby’s brullen het uit bij het eerste hongersignaaltje, andere nemen rustig de tijd om wakker te worden.

Huid-op-huidcontact

Huid-op-huidcontact is belangrijk voor het op gang brengen van de borstvoeding. Het eerste uur na de bevalling is je kind heel wakker en alert, juist dan moet je gebruikmaken van de aangeboren reflexen. Tast en geur spelen een grote rol. In de tepelhof zitten kliertjes die een bepaalde geur afscheiden, waar de baby op afgaat. Tijdens je zwangerschap is de tepelhof bovendien donkerder geworden, daardoor kan je baby ook zien waar hij heen moet. Een kind heeft ongeveer een uur nodig om zelf aan de borst te komen, soms iets meer.

Nog meer voordelen van huid-op-huidcontact zijn:

• Je baby heeft met het huid-op-huidcontact een uitstekende hulp bij het op de juiste temperatuur houden van zijn lichaam.
• Wanneer je baby op je borst ligt, komt bij jou het hormoon oxytocine vrij, wat zorgt voor een ontspannen gevoel.
• De baby voelt zal zich makkelijker ontspannen en minder huilen dan wanneer hij apart in bed ligt.

Huilen

Een kind dat honger heeft zal smakken of op zijn handjes sabbelen, dat zijn de eerste voedingssignalen. Huilen is eigenlijk het laatste voedingssignaal van een baby. Huilen hoeft overigens niet altijd te betekenen dat je baby honger heeft.

Veel visite, te veel prikkels of gewoon moeheid zijn ook redenen om te huilen. Het geven van de borst heeft op veel baby’s een troostende uitwerking.

Keizersnede

Ook na een keizersnede kun je borstvoeding geven, maar het kost soms wel iets meer tijd om het voeden onder de knie te krijgen. Het gaat er anders aan toe dan bij een natuurlijke bevalling. Een keizersnede is een grote buikoperatie. Je bent daardoor meestal minder mobiel en hebt meer hulp nodig bij het aanleggen. Het kan zijn dat je melkproductie iets later op gang komt. Als aanleggen moeilijk is omdat je nog niet goed kan zitten, kun je tijdelijk melk afkolven.

Een ander probleem na een keizersnede is dat baby’s vaak in een dag veel afvallen, waardoor ze zich wat gammel voelen en niet lekker drinken. Als je te laat begint, heeft de baby vaak langer bijvoeding nodig voordat hij er weer bovenop is. Om de melkproductie op gang te brengen of in stand te houden kun je tot de productie voldoende is de bijvoeding afkolven.

Vraag om extra hulp wanneer je twijfelt of het goed gaat. Informeer of er een lactatiekundige in het ziekenhuis aanwezig is.

Kleur van moedermelk

Moedermelk kan alle kleuren van de regenboog aannemen. Roze, gele, groene en blauwige melk: het komt allemaal voor. Het wordt soms veroorzaakt door wat je gegeten hebt. Ook kan moedermelk er wat waterig uit zien, terwijl je misschien heel romig zou verwachten. Maar het is de beste voeding, die altijd precies bevat wat je kind nodig heeft.

Tweedehands kolven

Hoewel een tweedehands kolf in prijs aantrekkelijker lijkt wordt de aanschaf hiervan door veel lactatiekundigen afgeraden.

Omdat je niet precies weet hoeveel uren de kolf door de vorige eigenaar gebruikt is bestaat de kans dat de net aangeschafte kolf last heeft van “motormoeheid”. Gevolg hiervan is dat, hoewel je vaak en lang kolft, je productie terugloopt. Ook uit hygiënisch oogpunt wordt het kopen van een tweedehandskolf vaak afgeraden.

Kies altijd de kolf waar jij je het prettigst bij voelt, want die werkt het beste. Er zijn kolffabrikanten die verschillende schelpmaten hebben, zodat je een goede ‘match’ kunt maken.

Kolven

• Een handkolf is geschikt om af en toe te kolven en kan een handig hulpmiddel zijn bij vlakke of ingetrokken tepels.
• Een enkelzijdige elektrische kolf is vooral handig als je een of twee dagen gaat werken, of als een voorraadje wilt aanleggen.
• Een dubbele elektrische kolf is het meest geschikt als je (weer) volledig gaat werken.
• Een dubbele elektrische huurkolf wordt geadviseerd als er zich tijdens het kraambed problemen met de borstvoeding voordoen, bijvoorbeeld om de melkproductie op gang te brengen. Juist die eerste dagen is het van belang dat de melkproductie goed op gang komt en bewijst een goede kolf zijn waarde. Een kolf moet voldoende zuigbewegingen per minuut maken en voldoende zuigkracht hebben. De kolfhuur wordt door steeds meer zorgverzekeraars vergoed in een aanvullende verzekering.
• Een ziekenhuiskolf is een dubbelzijdige elektrische kolf. Wanneer te vroeg geboren kinderen nog niet zelf aan de borst kunnen drinken, zal de moeder al snel na de bevalling beginnen met kolven. De ziekenhuiskolf is meestal hetzelfde als een dubbel elektrische huurkolf. Je moet alleen in het ziekenhuis wel je persoonlijke afkolfsetje erbij kopen. In ieder ziekenhuis is zo’n kolf aanwezig.

Lactatiekundige

De lactatiekundige is een expert op het gebied van borstvoeding, juist in bijzondere situaties.

Wil je weten of jouw verzekering een consult van de lactatiekundige vergoedt, kijk dan op de site van de NVL: www.nvl.borstvoeding.nl.

Op deze site staat waar een lactatiekundige bij jou in de buurt zit en hoe een consult in zijn werk gaat. Sommige zorgverzekeraars vergoeden het consult geheel of ten dele, afhankelijk van hoe je verzekerd bent.

Melkproductie

Borstvoeding komt op gang door de borsten te stimuleren. Dit doe je door je baby vaak aan te leggen of te kolven. Hoe vaker, des te meer melk. Laat daarom voor je zorgen en niet omgekeerd. Rust is de beste manier om je melk te laten stromen. Je partner, familie en kraamverzorgende hebben – zeker in het begin – de belangrijke taak jou in de watten te leggen. Slaap waar je kunt en hou je baby lekker veel bij je. Dat mag ook bloot tegen bloot. Dat stimuleert de reflexen van je baby. Onderzoek wijst zelfs uit dat baby’s met veel lichaamscontact harder groeien. Je partner kan natuurlijk ook jullie baby tegen zich aanhouden.

Als je baby de eerste dag nog niet aan de borst kan drinken, is het slim om vroeg te beginnen met kolven. Huur in dat geval een professionele elektrische kolf. Hoe eerder je begint, hoe sneller je genoeg melk maakt. Je eerste melk – colostrum – is erg rijk aan antistoffen en voedingsstoffen. Een klein beetje per dag is al genoeg. Het belangrijkste is dat je baby zo snel mogelijk jouw melk drinkt. Aan de borst drinken kan een baby ook op een later moment leren.

Oxytocine

In de hypofyse worden twee hormonen aangemaakt, die essentieel zijn voor borstvoeding: oxytocine en prolactine. Het hormoon oxytocine zorgt dat de spiertjes rond de melkproducerende cellen zich met kracht samentrekken. Hierdoor stroomt de melk door de melkkanaaltjes naar de tepel en in de mond van de baby. Door oxytocine trekt ook de baarmoeder zich samen. Bovendien geeft oxytocine een ietwat loom gevoel, waardoor de moeder zich ontspant.

Omgeving

Je omgeving komt mogelijk met goed bedoelde adviezen en tips, waar je als jonge ouder niet altijd even blij mee zult zijn. Meestal zegt iedereen iets anders. Bedenk dat iedere vrouw die een kind heeft gekregen, zich expert voelt op dit gebied. Jouw adviseren doet ze natuurlijk uit liefde, en het valt soms niet mee om zo’n advies in de wind te slaan. Maar bedenk dat iedere bevalling anders verloopt, hetzelfde geldt voor de borstvoeding. Er zijn heel wat wegen die je kunt bewandelen. Neem de tijd om uit te vinden wat bij jullie past.

Prolactine

Het hormoon prolactine is vooral de eerste periode na de bevalling belangrijk voor de melkaanmaak. Daarna wordt het prolactinegehalte lager, terwijl de melkproductie toeneemt. Hoe vaker het kind goed aan de borst drinkt, hoe groter de melkaanmaak. Het is een kwestie van vraag en aanbod.

Het hormoon prolactine wordt ’s nachts aangemaakt, daarom willen pasgeboren baby’s juist ’s nachts vaak drinken. Dit stimuleert het op gang brengen van de borstvoeding. Het hoort gewoon zo. Als moeders eenmaal weten dat in het begin ook ’s nachts vaak aanleggen een doel heeft, en dat het niets te maken heeft met heb hebben van onvoldoende melk, blijkt het meestal geen enkel punt voor ze te zijn.

Pijn tijdens het voeden

In het begin kunnen de tepels bij het eerste aanhappen gevoelig zijn, dat is gewenning van de huid en gaat als het goed is vanzelf weer over. Maar borstvoeding mag geen pijn doen. Haal de baby van de borst wanneer voeden echt zeer doet en onderneem een nieuwe poging. Schakel hulp in van een lactatiekundige als het voeden pijn blijft doen.

Partner

Vaders hebben vaak een doorslaggevende rol in de keuze voor borstvoeding. Bovendien draagt emotionele steun en praktische hulp van zijn kant bij aan een langere en succesvollere borstvoedingsperiode. Naar de rol van de vader is veel onderzoek gedaan. Zo blijkt dat als de vader positief tegenover borstvoeding staat, liefst 98 procent van de vrouwen met borstvoeding begint. Als de vader geen interesse toont, kiest slechts 27 procent van de moeders er voor. Het is verrassend dat veel vrouwen eigenlijk niet precies weten wat hun partner van borstvoeding vindt. Onderzoek laat zien dat vaders over het algemeen positiever tegenover borstvoeding staan dan de aanstaande moeders aannemen. Daarom is het belangrijk samen over de keuze van borstvoeding te spreken. Weer ander onderzoek toont aan dat prenatale voorlichting over borstvoeding in groepsverband een positief effect heeft. Want als de vader beter op de hoogte is zal hij zijn vrouw meer tot steun kunnen zijn.

Er zijn aanstaande moeders die zonder een partner een baby ter wereld brengen.
Deze doelgroep bieden wij gerichte informatie op: “Voor de achterban“.

Reflexen

Om aan de borst te kunnen drinken gebruikt de baby drie aangeboren reflexen: zoeken, zuigen en slikken. De baby moet de ruimte hebben om zijn hoofdje te bewegen en op zoek te gaan  naar de borst. Als hij de tepel tegen zijn lippen voelt, zal hij zijn mond opendoen. De moeder wacht tot de baby het mondje wijd openspert en trekt hem dan dichter naar zich toe. Door de aanraking van de tepel, in de mond en tegen het gehemelte van de baby, wordt de afgifte van het hormoon oxytocine gestimuleerd, waardoor de melk gaat lopen. De spieren rond de melkkliertjes trekken zich samen en de melk stroomt door de melkkanaaltjes naar de tepel in de mond van de baby: toeschietreflex. Als er melk in de mond van de baby komt, begint hij vanzelf te slikken. Niet alleen het zuigen van de baby, maar ook de gemoedstoestand van de moeder kan de toeschietreflex beïnvloeden. Als zij bijvoorbeeld aan de baby denkt, kan de melk spontaan beginnen te stromen. Aan de andere kant kunnen pijn, stress of kou ervoor zorgen dat de toeschietreflex tijdelijk minder goed werkt.

Regeldagen

Het kan gebeuren dat je baby opeens heel vaak wil drinken: de zogenaamde regeldagen.

Als je gewoon blijft voeden op verzoek, zullen je borsten vanzelf meer melk produceren: het principe van vraag en aanbod. De hoeveelheid melk past zich automatisch aan, aan de behoefte van je baby. Na deze zogenaamde regeldagen zal je baby weer in een ritme komen. Je moet niet verbaasd zijn als dat ritme niet hetzelfde is als voor de regeldagen.

Als je op verzoek voedt, zal je de regeldagen misschien niet eens opmerken.

Smaak van moedermelk

Baby’s doen hun eerste smaakervaring op in de baarmoeder. Het vruchtwater smaakt namelijk naar wat de moeder heeft gegeten. Ergens tussen de derde en vijfde maand begint de foetus vruchtwater te slikken. Na de geboorte zal de baby die alleen borstvoeding krijgt veel verschillende smaken leren kennen. De smaak van moedermelk is afhankelijk van wat de moeder heeft gegeten en wisselt dus per keer. Daarom stappen borstgevoede kinderen na zes maanden makkelijker over op ander voedsel dan kunstgevoede kinderen. Ook zullen ze bij het introduceren van vast voedsel eerder nieuwe smaken accepteren. Gevarieerd eten is dus niet alleen gezond voor zwangere vrouwen en voor vrouwen die borstvoeding geven, maar heeft ook voor het kind een extra voordeel.

Toeschietreflex

De toeschietreflex begint wanneer de baby aan zenuwuiteinden in de tepel zuigt en het tepelhof wordt gestimuleerd. Een signaal wordt via de zenuwen naar de hypothalamus in de hersenen gestuurd. De hypothalamus stuurt een signaal naar de hypofyse, waardoor twee hormonen, prolactine en oxytocine, vrijkomen. Prolactine zorgt voor de melkaanmaak en oxytocine zorgt ervoor dat spiercellen in de borst samentrekken, waardoor de melk beter gaat stromen. De melk zit nu klaar in de borst, onder het tepelhof, en de baby kan drinken.

Sommige moeders krijgen al een toeschietreflex als de baby gaat huilen omdat deze honger heeft. Het kan ook gebeuren dat er een toeschietreflex optreedt als een andere baby dan de eigen baby huilt. Een moeder kan onrustig worden van dit huilen omdat ze instinctief drang voelt om aan te leggen. Ook warmte (bijvoorbeeld onder de douche) kan een toeschietreflex bewerkstelligen. Tot slot kan de toeschietreflex ontstaan na een orgasme omdat tijdens een orgasme ook oxytocine vrijkomt.

Sommige vrouwen hebben wel moeite om een toeschietreflex te krijgen bij het afkolven. Om ook bij kolven een toeschietreflex te krijgen kunnen bepaalde middeltjes gebruikt worden zoals: massage en warmte. Ook kan er geroken worden aan iets wat naar de baby ruikt, of de moeder kan naar een foto van haar baby kijken terwijl ze kolft. Als dit allemaal niet helpt, kan een neusspray met oxytocine een nuttig hulpmiddel zijn.

Tweeling

Een tweeling kun je heel goed zelf voeden. Want hoe vaker de borst wordt gestimuleerd, hoe meer melk er wordt aangemaakt. In principe werkt het dus op dezelfde manier als bij een eenling. Voor de moeder is het alleen de kunst om structuur aan te brengen. Anders kan het haar snel te veel worden. Laat de baby’s in het begin achter elkaar drinken en niet tegelijk. Aanleggen kost aandacht en tijd. Je moet daar handigheid in krijgen. Zorg ervoor dat je kinderen niet steeds dezelfde borst krijgen, want op die manier ontwikkelen ze een voorkeurshouding en dat is niet goed voor hun motorische ontwikkeling. Wisselen na elke voeding is bovendien belangrijk omdat de ene baby misschien net ietsje harder zuigt dan de andere. Ook de melkproductie kan per borst verschillen. Als je er een beetje handigheid in hebt gekregen, kun je natuurlijk prima de baby’s tegelijkertijd laten drinken; ieder aan een borst.

Voordelen van borstvoeding

Het belangrijkste voordeel van borstvoeding is dat het de meest geavanceerde voeding is die er bestaat.

• Moedermelk bevat antistoffen tegen ziekten. Hierdoor zijn borstgevoede baby’s beter beschermd tegen onder andere diarree, ontstekingen aan de luchtwegen, oren, urinewegen en hersenvliezen.
• Moedermelk bevat lichaamseigen vetzuren (DHA) die bijdragen aan de ontwikkeling van de hersenen van de baby.
• Voor een kind met een allergische aanleg verdient moedermelk zeker de voorkeur. De verschijnselen zullen milder zijn en zich vaak later openbaren.
• Moedermelk is een lichaamseigen voeding, vers en licht verteerbaar en wordt volledig opgenomen door de darmen. Daardoor hebben baby’s zelden last van obstipatie en spugen ze minder.
• Het drinken aan de borst bevordert een goede kaakontwikkeling en bepaalt mede daardoor de ontwikkeling van het gezicht en de stand van het gebit.
• Moedermelk is direct beschikbaar, altijd op de juiste temperatuur en van goede samenstelling.
• Door borstvoeding krijgt de baby niet alleen voeding maar ook direct lichaamscontact en aandacht van de moeder.
• Borstgevoede kinderen worden gedurende het eerste levensjaar vijf maal zo weinig in het ziekenhuis opgenomen.
• Moedermelk heeft een beschermend effect tegen wiegendood, diabetes mellitus, chronische darmziekten, allergieën, stofwisselingsziekten, etc.
• Verminderde kans op overgewicht.
• Preventie van allergie voor voedingsmiddelen (minimaal zes maanden exclusief borstvoeding geven).
• Borstvoeding is goedkoper dan kunstvoeding.

Vraag en aanbod

Het aanbod wordt bepaald door de vraag, dus het is belangrijk om in het begin vaak aan te leggen. De melkproductie komt dan door het hormoon prolactine goed op gang en daar heb je op de lange termijn veel baat bij. Het is een goede investering voor de toekomst. De natuur heeft het goed geregeld: die eerste week heb je meestal meer melk dan je baby nodig heeft. In het begin is ‘vraag en aanbod’ nog niet in evenwicht.

De eerste paar dagen zijn onvoorspelbaar. Sommige kinderen kunnen wel tien tot twaalf keer komen. Het hangt ook van je baby af. Als je een tienponder hebt gekregen, begrijp je dat die natuurlijk iets vaker wil eten. Probeer te voeden naar behoefte. Pin je niet vast op voeden op gezette tijden of om de zoveel uur. Maar weinig baby’s houden zich daar aan.

Voldoende melk

Bij borstvoeding is niet te zien hoeveel melk je baby precies binnenkrijgt. Sommige ouders worden daar onzeker van. Helemaal als ze niet weten dat het heel gewoon is dat een baby de eerste dagen iets afvalt. Er wordt afgeraden om voor en na de voeding te wegen, want dit veroorzaakt te veel onrust. Soms drinkt een kind namelijk minder dan anders, maar dat betekent helemaal niets. Het belangrijkste is dat je je baby vaak en goed aanlegt en lang genoeg laat drinken. Let verder op de poep- en plasluiers. De eerste dagen na de geboorte is de ontlasting van de baby zwart (meconium), daarna zie je een gelige, mosterdachtige substantie. Aan het eind van de kraamweek moet de baby vier poepluiers per etmaal hebben. Na een week of zes ligt het aantal poepluiers vaak een stuk lager. Het kan voorkomen dat een baby die uitsluitend borstvoeding krijgt maar eens in de tien dagen een poepluier heeft. De eerste dagen plast de baby nog maar nauwelijks, maar ook dat zal vanaf de derde dag toenemen tot zo’n zes à zeven kletsnatte luiers per etmaal.

Voormelk* zie Achtermelk.